Heeft u een glioom (gehad) en bent u vermoeid? In het VU Medisch Centrum te Amsterdam doet men onderzoek naar een middel, modafinil genaamd, dat mogelijk uw vermoeidheid vermindert en daarnaast een positief effect kan hebben op uw stemming en cognitieve vermogens. Bent u moe, heeft u ten minste 6 maanden geleden uw laatste behandeling gehad en bent u na het lezen van de onderstaande patiënten informatiebrief geïnteresseerd geraakt in eventuele deelname aan dit onderzoek, mail dan naar modafinil@vumc.nl. Zij nemen dan zo snel mogelijk contact met u op.

Veel patiënten met een glioom hebben nog lang na het einde van de behandeling last van vermoeidheid. Deze vermoeidheid overdag kan zeer beperkend zijn in het dagelijks leven en is daarom erg vervelend en belastend. Er is op dit moment nog weinig bekend over methoden om deze vermoeidheid bij mensen met een glioom tegen te gaan. Modiodal® is een veelbelovend geneesmiddel, dat voornamelijk wordt voorgeschreven bij mensen die overdag moe zijn vanwege een slaapstoornis. Het blijkt echter ook vermoeidheid die voorkomt bij allerlei andere ziektes tegen te gaan. Er is nog geen onderzoek gedaan naar het effect van dit middel bij glioompatiënten, maar wij verwachten dat het de vermoeidheid zal verminderen. Het is nog niet precies bekend hoe Modiodal® een vermindering van vermoeidheid teweegbrengt. VU Medisch Centrum is daarom zeer geïnteresseerd in de mogelijke veranderingen die er tijdens gebruik optreden in de hersenen. De informatie die we hierover willen verzamelen bij dit onderzoek, zou hun kunnen helpen begrijpen hoe het middel werkt.

Zie onderstaande patiënten informatiebrief voor meer informatie, aanmelding en de voorwaarden om mee te doen. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de specialisten die in deze informatie genoemd worden.

Informatie voor patiënten over een onderzoek naar de invloed van modafinil op vermoeidheid bij glioompatiënten

(officiële titel: "Het effect van modafinil op vermoeidheid, cognitie en functionele connectiviteit bij glioompatiënten: een dubbelblinde gerandomiseerde studie")

Geachte heer / mevrouw,

U bent in behandeling (geweest) vanwege een glioom. Mogelijk bent u sinds u deze aandoening hebt erg vermoeid. Daar willen we iets aan doen. Binnen de afdelingen Medische Psychologie en Neurologie van het VU medisch centrum in Amsterdam doen we een onderzoek dat zich richt op de effectiviteit en werkzaamheid van een bepaald geneesmiddel (modiodal®) bij het verminderen van vermoeidheid bij glioompatiënten. Daarnaast zullen we de relatie tussen gebruik van dit middel en bepaalde verbindingen in de hersenen in kaart willen brengen. Voor deze studie willen we onderzoekingen doen bij 64 patiënten met een glioom. Wij vragen u of u aan dit onderzoek wilt meewerken. In deze brief willen wij u informatie geven over het doel van het onderzoek en de te gebruiken onderzoeksprocedure. Met behulp van deze informatie kunt u beslissen of u aan het onderzoek wilt deelnemen. Mocht u deelname aan het onderzoek overwegen, dan wordt door ons een korte vermoeidheidsvragenlijst bij u afgenomen om de mate van uw vermoeidheid te bepalen. Op basis van de score op deze lijst en enkele andere criteria wordt besloten of u inderdaad aan het onderzoek kunt deelnemen.

Achtergrond van het onderzoek en de onderzoeksvraag
Veel patiënten met een glioom hebben nog lang na het einde van de behandeling last van vermoeidheid. Deze vermoeidheid overdag kan zeer beperkend zijn in het dagelijks leven en is daarom erg vervelend en belastend. Er is op dit moment nog weinig bekend over methoden om deze vermoeidheid bij mensen met een glioom tegen te gaan. Modiodal® is een veelbelovend geneesmiddel, dat voornamelijk wordt voorgeschreven bij mensen die overdag moe zijn vanwege een slaapstoornis. Het blijkt echter ook vermoeidheid die voorkomt bij allerlei andere ziektes tegen te gaan. Er is nog geen onderzoek gedaan naar het effect van dit middel bij glioompatiënten, maar wij verwachten dat het de vermoeidheid zal verminderen. Het is nog niet precies bekend hoe Modiodal® een vermindering van vermoeidheid teweegbrengt. Wij zijn zeer geïnteresseerd in de mogelijke veranderingen die er tijdens gebruik optreden in de hersenen. De informatie die we hierover willen verzamelen bij dit onderzoek, zou ons kunnen helpen begrijpen hoe het middel werkt. Als u (specifieke) vragen heeft over het middel, beantwoorden wij die graag.

Opzet van het onderzoek
Het onderzoek begint met een aantal vragenlijsten, een MEG meting en een neuropsychologisch onderzoek. Om te kunnen bekijken of de veranderingen die u zelf bemerkt betreft de vermoeidheid echt komen door Modiodal®, maken we in dit onderzoek ook gebruik van een placebo. Dit is een middel dat geen werkzame stoffen bevat, maar er wel hetzelfde uitziet als het echte geneesmiddel. Het gebruik van een placebo is gebruikelijk bij het onderzoeken van geneesmiddelen.

Wij vragen u om gedurende zes weken het middel (Modiodal® of placebo) te gebruiken. U begint met 1 tablet bij het ontbijt en 1 tablet bij de lunch. Na een week verdubbelt de dosis naar 2 tabletten bij het ontbijt en 2 tabletten bij de lunch. Na zes weken wordt u onderzocht door middel van vragenlijsten, een MEG meting en een neuropsychologisch onderzoek. Een week lang gebruikt u geen medicatie. Daarna vragen wij u nogmaals om zes weken lang een middel (Modiodal® of placebo) te gebruiken op dezelfde manier met dezelfde dosis. Na deze tweede zes weken wordt u nogmaals getest met de vragenlijsten, MEG en een neuropsychologisch onderzoek.

Zowel u als de onderzoeker of arts weet niet of u eerst Modiodal® of de placebo gebruikt. Nadat het onderzoek is afgerond, zal de onderzoeker (en u, mocht u dit wensen) dit horen. Dit gaat op deze manier, om er zeker van te zijn dat de effecten die we meten veroorzaakt worden door het geneesmiddel. Om ervoor te zorgen dat u zo min mogelijk tijd en moeite in uw deelname hoeft te steken, zullen we de onderzoeksonderdelen op dezelfde dag plannen.

De gang van zaken tijdens het onderzoek
U wordt bij ieder van de drie identieke onderzoeken gevraagd om een aantal vragenlijsten in te vullen, onder andere over vermoeidheid. Het neuropsychologisch onderzoek bestaat uit een interview en enkele tests. Dit onderzoek duurt ongeveer een half uur en zal worden afgenomen door de neuropsycholoog. De MEG opname duurt ook ongeveer een half uur en bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt aan u gevraagd zo goed mogelijk stil te zitten met uw hoofd in het MEG systeem; gedurende enkele minuten ook met uw ogen dicht. Daarna is er een test waarbij u bepaalde knoppen in te drukken. Ook bij deze test moet u weer zo goed mogelijk stil zitten. De algemene gang van zaken bij een MEG onderzoek is beschreven in een brochure, die is bijgevoegd.

Wat betekent meedoen voor u
Meedoen aan het onderzoek betekent dat u drie bezoeken aan onze polikliniek brengt. Deelname duurt per keer ongeveer twee uur.

Bedenktijd
Wij adviseren u voldoende tijd te nemen om erover na te denken of u aan dit onderzoek wilt meewerken. Ook zult u er wellicht met anderen over willen praten. Hiervoor krijgt u uiteraard uitgebreid de gelegenheid. Wij zijn ook meer dan bereid nog eens uw twijfelpunten met u door te nemen, mocht u daar behoefte aan hebben.

Vertrouwelijkheid van de gegevens
De gegevens die in het kader van dit onderzoek over u verzameld worden, zullen uiteraard vertrouwelijk worden behandeld. De gegevens worden op aparte formulieren ingevuld, waarop alleen een nummer en voor het onderzoek belangrijke gegevens zijn vermeld, niet uw naam en persoonlijke gegevens. De informatie over het onderzoek wordt dus onder een code verwerkt. In eventuele publicaties zal uw naam dan ook niet zijn terug te vinden.

Vrijwilligheid van deelname
De deelname aan dit onderzoek is natuurlijk geheel vrijwillig en u kunt zich op elk moment en zonder opgaaf van redenen uit het onderzoek terugtrekken, zonder dat dit invloed zal hebben op uw verdere behandeling. Ook kunt u op elk moment contact opnemen, mocht u extra informatie wensen of het een of ander willen bespreken.

Risico
Er zijn enkele bijwerkingen bekend van het middel Modiodal®. De meest voorkomende daarvan zijn hoofdpijn, misselijkheid en nervositeit. Deze bijwerkingen komen meestal voor in de eerste weken dat het middel wordt gebruikt, en verdwijnen vanzelf. Mochten deze bijwerkingen aanblijven, kan na overleg met de arts vanzelfsprekend besloten worden de behandeling stop te zetten. Ook anorexie, agressiviteit en slapeloosheid kunnen – hetzij minder frequent – optreden. Er zijn ook ernstigere, maar uiterst zeldzame bijwerkingen bekend van het middel. Het gaat dan om ernstige huiduitslag en psychische symptomen. Als deze bijwerkingen optreden, wordt de behandeling uiteraard direct stopgezet. Wanneer u orale anticonceptiva gebruikt (de pil), zorgt Modiodal ® mogelijk voor een verminderde werking van dit middel. Het gebruik van aanvullende anticonceptieve middelen wordt aangeraden. MEG onderzoek is zonder risico: er worden bij dit onderzoek geen stoffen, medicijnen, straling of dergelijke toegediend of toegepast.

Verzekering
Voor eventuele schade die het gevolg is van het onderzoek is in overeenstemming met de wettelijke vereisten een verzekering afgesloten. Indien u meent schade te hebben opgelopen dan kunt u hierover ook contact opnemen met uw arts of met het bureau medische zaken van het ziekenhuis.
Voor verdere informatie over de verzekering kunt u ons vragen naar meer informatie.

Reiskosten
Voor het onderzoek krijgt u de reiskosten die u maakt vergoed.

Ondertekening toestemmingsformulier
Bij uw bezoek zullen wij u verzoeken een toestemmingsformulier te ondertekenen, waarin beschreven staat dat u voldoende over het onderzoek bent ingelicht en ermee akkoord gaat. U behoudt natuurlijk altijd het recht om zonder opgaaf van redenen uw deelname aan het onderzoek te beëindigen.

Nadere informatie
Indien u meer informatie over het onderzoek wenst, willen wij u die graag verschaffen. U kunt ons op werkdagen bereiken per telefoon of per e-mail. Ook kunt u als u vragen heeft zich richten tot een arts, die niet bij dit onderzoek is betrokken, dr. M.C. Visser, van de afdeling Neurologie van het VUmc, tel. (020) 444 2821.

Indien u wilt deelnemen aan dit onderzoek of u wilt verdere informatie neemt u dan contact met de onderzoekers op via onderstaande nummers, of mail naar modafinil@vumc.nl

Met vriendelijke groet,

E-mail: l.douw@vumc.nl E-mail: m.klein@vumc.nl

Prof. dr. J.J. Heimans, neuroloog
Dr. J.C. Reijneveld, neuroloog
Dr. T.J. Postma, neuroloog
Drs. J.C. Baayen, neurochirurg

Bijlage

Brochure MagnetoEncephalografie
Aan U is gevraagd of van U een MagnetoEncephaloGram mag worden gemaakt. MagnetoEncephaloGram betekent letterlijk "magnetisch hersenschrift", meestal wordt alleen de afkorting gebruikt: een MEG. Een MEG is een nieuwe methode waarmee de werking van de hersenen kan worden bestudeerd. Zoals de naam al aangeeft gebeurt dit met behulp van magnetische signalen. Een MEG apparaat meet de magnetische signalen die door hersencellen worden gemaakt als ze actief zijn. Het onderzoek is volledig pijnloos, het is vaak niet eens nodig om contact te maken tussen uw hoofd en de meetapparatuur. Afhankelijk van het doel van het onderzoek varieert de duur van een MEG registratie tussen ongeveer 30 minuten en enkele uren.

Hoe ziet een MEG apparaat eruit?
Omdat de signalen, die door een MEG apparaat worden gemeten erg klein zijn, moeten de opnemers van het magnetisch veld, de "sensoren", heel erg gevoelig zijn. Ook is het van belang dat stoorsignalen afkomstig uit de omgeving, bijv. door bewegende metalen voorwerpen, worden tegengehouden. De MEG meting gebeurt dan ook in een speciale magnetisch afgeschermde kamer. Deze is zo gebouwd dat elektrische- of magnetische signalen niet kunnen binnendringen. Het MEG apparaat zelf is een grote helm, waarin de sensoren zich bevinden. De patiënt of proefpersoon neemt plaats op de stoel onder de helm. Door de helm over het hoofd te laten zakken komen de sensoren voldoende dicht bij de hersenen om de signalen te kunnen meten.

De gang van zaken

Voorbereiding
Nadat U zich bij de receptie heeft gemeld, wordt U meegenomen naar de opstellingsruimte. Daar wordt U verzocht alle eigendommen in bewaring te geven, die de meting eventueel zouden kunnen verstoren. Onder aan deze brief vindt U een lijst van "probleem voorwerpen".

Positiespoeltjes
Als het voor het aangevraagde onderzoek nodig is om nauwkeurig te meten waar de gemeten activiteit precies vandaan komt, dan is het belangrijk dat U Uw hoofd tijdens de metingen stil houdt. Om te controleren of dit voldoende goed is gelukt worden drie tot zes kleine spoeltjes geplakt op de hoofdhuid. Meestal direct voor de oren en in het kuiltje aan de bovenkant van de neus. Deze spoeltjes worden geplakt voordat U de afgeschermde kamer binnengaat. Soms is het nodig dat de plaats waar deze spoeltjes worden geplakt later zichtbaar moet worden gemaakt bij een MRI opname. In dat geval worden er met inkt kleine stipjes gezet op Uw huid. Deze inkt blijft enkele dagen zichtbaar en slijt dan weg.

EEG elektrodes
In een klein aantal gevallen zal tegelijkertijd met het MEG onderzoek een EEG meting plaatsvinden. Bij een EEG worden de elektrische signalen gemeten die het gevolg zijn van hersenactiviteit. Als een EEG gewenst is worden de EEG elektrodes geplaatst voordat U de afgeschermde kamer binnengaat. Afhankelijk van het onderzoek zal gebruik gemaakt worden van "losse" elektroden, die met lijm worden vastgeplakt, of van een elektroden cap, een soort badmuts die strak om het hoofd zit.

Hoofdvormregistratie
Voor een goede interpretatie van MEG metingen is het van belang de vorm van het hoofd te meten. Dit kan soms gebeuren door gebruik te maken van een MRI-opname (gemaakt op de afdeling radiologie). Vaker zal het gebeuren door Uw hoofd "over te trekken" met een computer pen.

Het onderzoek zelf
Na de voorbereiding kunt U de afgeschermde kamer binnen. U neemt plaats in de patiëntenstoel dan wel op het bed. De helm wordt over Uw hoofd geschoven. Uw ogen, neus, mond en de onderkant van Uw gezicht blijven daarbij vrij. Als het nodig is dat U uw hoofd goed stil houdt, of als U een klein hoofd heeft, dan zal de ruimte tussen Uw hoofd en de binnenzijde van de helm worden opgevuld met stukken schuimrubber om U te helpen het hoofd stil te houden. Het is belangrijk dat U comfortabel zit of ligt. U krijgt nu instructie over wat U tijdens het onderzoek moet doen. Het kan zijn dat U moet kijken naar een televisiebeeld, luisteren naar geluiden (door een hoofdtelefoon), een reactietest moet uitvoeren, bepaalde bewegingen moet maken, of gewoon ontspannen liggen of zitten, een heel enkele keer kan het zijn dat U in de opstelling geacht wordt in slaap te vallen; in dat geval zal de aanvragende arts doorgaans aan U vragen de nacht tevoren kort of helemaal niet te slapen. Tijdens de metingen is de deur van de afgeschermde kamer dicht, maar niet op slot. De staf van het MEG centrum kan U via een Tv-camera zien, en via een intercom met U praten. Van de meting zelf zult U niets merken.

Einde onderzoek
Als er voldoende gegevens zijn verkregen is de meting klaar. De helm wordt weer omhoog geschoven, U kunt uit de stoel en de afgeschermde kamer verlaten. De bij sommigen aangebrachte positiespoeltjes of EEG elektroden worden verwijderd. In een enkel geval zal aansluitend aan het MEG onderzoek een MRI worden gemaakt. Dan kan het zo zijn dat de positiespoeltjes nog even moeten blijven zitten tot de MRI opname gemaakt is.
U krijgt na afloop de door U in bewaring gegeven eigendommen terug; het onderzoek is afgesloten.

Probleem voorwerpen
De meet apparatuur is heel gevoelig. U wordt gevraagd alle voorwerpen af te geven die de meting zouden kunnen verstoren of het MEG apparaat zouden kunnen beschadigen. Dit betreft metalen voorwerpen en voorwerpen die magnetisch zijn of magnetische onderdelen bevatten. Voorbeelden hiervan zijn:
- munten en kleingeld,
- bank pasjes, chipkaarten, creditkaarten, e.d.
- gespen, metalen knopen,
- metalen sieraden,
- ceintuurs,
- ritssluitingen,
- bustehouders met beugels,
- orthodontische beugels (kronen, bruggen, vullingen e.d. zijn geen bezwaar),
- braces,
- schoenen met metaal beslag,
- zaktelefoons,
- walkmans,
- rekenmachines,
etc.

Wat is een MEG?
Als er elektrische stroom loopt door een geleider loopt, bijvoorbeeld door het snoer van een elektrisch apparaat, dan veroorzaakt deze stroom een magnetisch signaal dat ook op enige afstand is te meten. De cellen in de hersenen gebruiken elektriciteit om met elkaar te kunnen samenwerken. Als twee hersencellen "met elkaar praten" loopt er een klein elektrisch stroompje. Ook deze kleine stroompjes veroorzaken een magnetisch signaal. Bij een MEG onderzoek worden deze uiterst kleine magnetische signalen gemeten op een heleboel plaatsen rondom het hoofd. Uit deze metingen kan dan worden vastgesteld waar en op welk moment de hersenen actiever of juist minder actief waren, en welke delen van de hersenen met elkaar in verband staan.

De uitslag
Een MEG meting vindt alleen plaats op aanvraag van een verwijzende arts. In de meeste gevallen vinden metingen plaats in het kader van een wetenschappelijk project, waarbij vergelijkbare metingen plaatsvinden aan een groep van patiënten, proefpersonen of controles. Als dat bij U ook het geval is, dan bent U daaromtrent geïnformeerd door de verwijzende arts, en is aan U een "informed consent" formulier voorgelegd. Hoe dan ook, de meetgegevens worden door de medewerkers van het MEG centrum beoordeeld en geanalyseerd, vaak in samenwerking met medewerkers van de afdeling of instelling waaraan de verwijzer is verbonden. Deze analyse vergt veel tijd en moeite. Meestal zal het enkele weken tot een maand duren voor de analyse gereed is. Alle informatie en uitslagen worden beschikbaar gesteld aan de aanvragende arts. Deze zal U dan kunnen vertellen wat er uit het onderzoek is gekomen, of dat klinische consequenties heeft, en of de data zullen worden gebruikt in een wetenschappelijke publicatie of presentatie. Als U als controle of proefpersoon deelneemt aan een wetenschappelijk project, kan het gebeuren dat we in het MEG ontdekken dat er van een afwijking sprake is. Ook in dat geval zullen we de verwijzende arts op de hoogte stellen van onze bevindingen, vaak met een advies over het in onze ogen juiste vervolg beleid. Overigens doet deze nare situatie zich gelukkig uiterst zelden voor.

Dr. B.W. van Dijk
coördinator
MEG centrum VUmc